محسن امیدی (دانشجوی P H Dبیوشیمی ومتابولیسم ورزشی- دانشگاه شیراز)

دکتر مهرزاد مقدسی* (استادیار فیزیولوژی ورزشی، گروه تربیت بدنی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز، شیراز، ایران)

مقدمه:

دیابت یک بیماری جدی، شایع و پرهزینه است که با وجود امکان کنترل آن، تعداد زیادی در دنیا به این بیماری مبتلا هستند. سازمان جهانی بهداشت، دیابت را "بیماری همه‌گیر نهفته" لقب داده است و بر اساس پیش بینی این سازمان، میزان بروز و شیوع دیابت در کلیه جوامع و به ویژه کشورهای در حال توسعه بنا به دلایلی از جمله تغییر در شیوه زندگی و رشد کلی جمعیت رو به افزایش است [1]. دیابت نوع دوم که به دیابت قندی غیر وابسته به انسولین (NIDDM)^[1] و دیابت بزرگسالان نیز معروف است، حدود 85 تا 90 درصد انواع دیابت را شامل می‎شود. اختلال در گیرنده‌های انسولین یا گلوکز روی غشاء سلول و یا به عبارتی افزایش مقاومت به انسولین، مشکل اصلی این بیماران است. چنانچه در این افراد ظرفیت ترشح انسولین برای جبران مقاومت به انسولین مختل نشود، شدت دیابت افزایش پیدا نمی‎کند؛ در حالی که هایپرگلیسمی مزمن به تخریب سلول‎های بتای پانکراس منجر می‎شود [2]. در واقع، مرگ سلول‎های بتا ممکن است ویژگی مشترک دیابت نوع اول و دوم باشد، هرچند ساز و کار آن متفاوت است [3]. در بیماران دیابت نوع دوم، سازگاری سلول‎های بتا با افزایش ترشح انسولین در پاسخ به مقاومت به انسولین نهایتاً منجر به هایپرانسولینمی و افزایش بیش از حد مقاومت به انسولین می‎شود و این روند آسیب بیشتر سلول‎های بتا را به دنبال دارد [4]. در حقیقت تخریب و یا اختلال پیشرونده در عملکرد سلول‎های بتا به ناتوانی در ترشح انسولین برای جبران و غلبه بر مقاومت به انسولین منجر می‎‎شود [5]. مدتهای طولانی است که تمرین ورزشی به عنوان یک مکمل غیر دارویی، در مدیریت دیابت مورد استفاده قرار گرفته است. این فرض وجود دارد که ممکن است فعالیت‎های ورزشی بتواند مقاومت به انسولین را بهبود بخشیده و حساسیت به انسولین را افزایش ‎دهد و بدین وسیله در پیشگیری از تخریب سولول‎های بتای پانکراس مؤثر باشد. تأثیر فعالیت‎های ورزشی بر مقاومت به انسولین به درستی مشخص نیست به طوری که برخی محققین بهبود آن را پس از انجام تمرینات هوازی گزارش کرده‎اند [6]

عملکرد سلول‎های بتای پانکراس و حساسیت به انسولین در دیابت نوع دوم دچار اختلال می‎شود. ممکن است تمرینات ورزشی در بهبود این اختلالات مؤثر باشد؛ هرچند این موضوع هنوز به درستی مشخص نشده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی 8 هفته تمرین هوازی بر شاخص عملکرد سلول‎های بتای پانکراس و مقاومت به انسولین در زنان میانسال مبتلا به دیابت نوع دوم انجام شده است.

روش پژوهش: در این پژوهش 20 زن میانسال با دامنه سنی 40 تا 50 سال مبتلا به دیابت نوع دوم به عنوان آزمودنی شرکت کردند. آزمودنی ها بر اساس توان هوازی به طور تصادفی به دو گروه کنترل (10 = n) و تمرین (10 = n) تقسیم شدند. آزمودنی های گروه تمرین به مدت 8 هفته، 3 روز در هفته و هر جلسه به مدت 30 تا 45 دقیقه با شدت 75-60 درصد ضربان قلب بیشینه روی تردمیل فعالیت کردند در حالی که آزمودنی‎های گروه کنترل تنها به فعالیت‎های روزانه پرداختند.

یافته‎ها: نتایج پژوهش نشان داد پس از 8 هفته تمرین هوازی، سطح گلوکز ناشتا، انسولین ناشتا و شاخص مقاومت به انسولین در گروه تمرینی نسبت به گروه کنترل کاهش معنی‎داری داشته است (05/0>P)؛ در حالیکه عملکرد سلول‎‎های بتای پانکراس تغییر معنی‎داری نکرد.

بحث :

تمرینات ورزرشی با افزایش توده عضلانی و بهبود پیام رسانی انسولین، به بهبود حساسیت انسولینی کمک می‎کند. از طرف دیگر می توان اظهار داشت تغییر در شاخص‎های آنتروپومتریک و ترکیب بدن نیز می‎تواند بیان کننده اثرپذیری عملکرد انسولین باشد [7].

نتایج نشان داد پس از 8 هفته تمرین هوازی، شاخص مقاومت به انسولین آزمودنی‎های گروه تمرین کاهش معنی داری پیدا کرده است (05/0>P). همسو با نتایج تحقیق حاضر محبی و همکاران (1388) با مطالعه بر روی مردان میانسال چاق دریافتند که تمرین هوازی شدید موجب کاهش معنی‎دار انسولین ناشتا و شاخص مقاومت به انسولین می‎شود [8]. صارمی و همکاران (1393) نیز کاهش معنی دار شاخص مقاومت به انسولین را در بیماران دیابتی به دنبال یک دوره تمرین ورزشی گزارش کرده‎‎اند [9].

نتیجه‎گیری: به طور کلی با توجه به نتایج به دست آمده می‎توان عنوان کرد اصلاح شیوه زندگی از طریق انجام تمرینات هوازی با شدت به کار رفته در تحقیق حاضر می‎تواند در کنترل و بهبود مقاومت به انسولین و همچنین نظیم قند خون در بیماران دیابتی نوع دوم مؤثر باشد. اگر چه نتایج این تحقیق نشان داد تمرینات هوازی به کار رفته تغییر معنی‎داری در عملکرد سلول‎های بتای پانکراس در بیماران دیابتی نوع دوم ایجاد نکرده است اما ممکن است با تغییر مدت و یا شدت تمرین بتوان به اثرات مطلوب‎‎تری دست یافت. به هر ترتیب لزوم انجام تحقیقات بیشتر به منظور شناسایی مکانیسم‎های مرتبط پیشنهاد می‎شود.

واژگان کلیدی: دیابت نوع دوم، تمرین هوازی، عملکرد سلول‎های بتای پانکراس، مقاومت به انسولین .

مأخذ:

1.     World Health Organization. Global report on diabetes., Geneva, 2016.

2- عزیزی، فریدون. اپیدمیولوژی دیابت در ایران. چکیده نامه سمینار افق های جدید در آموزش و درمان دیابت، 1380؛ تهران، ایران، بنیاد امور بیماری های خاص.

3.Wang C, Guan Y, Yang J. cytokines in the progression of pancreatic β-cell dysfunction.

4. Pinent M, Castell A, Baiges I, Montagut G, ArolaL, Ardevol A. Bioactivity of flavonoids oninsulin-secreting cells. Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety 2008; 7: 299-308.

5. Király MA, Bates HE, Kaniuk NA, Yue JT, Brumell JH, Matthews SG, et al. Swim training prevents hyperglycemia in ZDF rats: mechanisms involved in the partial maintenance of beta-cell function. American Journal of Physiology Endocrinology Metabolism 2008; 294 (2): E271-831

6. Bergman RN, Finegood DT, Kahn SE. The evolution of β-cell dysfunction and insulin resistance in type 2 diabetes. European Journal Clinical Investigation 2002; 32:35-45.

7-. Christopherson J, Sumer V, Kirkendall D, Jones M. Effects of exercise detraining on lipid storage in rats. Transactions of the Illinois State Academy of Science  1999; 92:203-9.

8- محبی، حمید؛ مقدسی، مهرزاد؛ رحمانی‎نیا، فرهاد؛ حسن‎نیا، صادق. اثر 12 هفته فعالیت شدید هوازی و یک هفته بی‌تمرینی بر غلظت آدیپونکتین پلاسما، مقاومت به انسولین و حجم چربی مرکزی و محیطی در مردان میانسال چاق، فصلنامه المپیک، 1388، شماره 3: 33-46.

9- صارمی، عباس؛ شوندی، نادر؛ محمدپور، خالد. اثر تمرین هوازی به همراه مکمل سازی با امگا 3 بر پاسخ‎های التهابی در بیماران دیابتی نوع دو.نشریه پایش، 1393، شماره 1: 119-111.

.